Zespół nieszczelnego jelita z ang. leaky gut syndrome to stan, w którym komórki nabłonka jelita cienkiego nie przylegają do siebie ściśle. W wyniku rozszczelnienia tych ścisłych połączeń między komórkami dochodzi do przenikania bakterii i i innych niepożądanych związków ze światła jelita do krwi. Zjawisko to prowadzi do aktywacji układu immunologicznego generując stan zapalny w organizmie. Skutkiem tych procesów jest rozwój różnych chorób autoimmunologicznych m.in cukrzyca typu 1, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, celiakia czy choroby zapalne jelit.
Zonulina to białko regulujące owe ścisłe połączenia tight junctions w jelicie i jest powszechnie wykorzystywana do oceny zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej. Jej stężenie możemy oznaczać zarówno we krwi jak i w kale. Jaki zatem materiał biologiczny jest lepszy do oznaczenia stężenia zonuliny ? Czy jest ona faktycznie najlepszym wskaźnikiem diagnostycznym jelita przesiąkliwego? W końcu, badanie zonuliny w kale- czy warto wydać pieniądze na diagnostykę?
Spis Treści
Jak funkcjonuje bariera jelitowa?
Bariera jelitowa jest strukturą oddzielającą światło jelita od reszty organizmu. Składa się z kilka warstw, przy czym ta najbardziej wewnętrzna zbudowana jest z pojedynczej warstwy komórek stanowiąca nabłonek jelitowy. Przepuszczalność tej bariery regulowana jest na dwa sposoby:
- Szlak transkomórkowy- reguluje ruch dużych cząsteczek takich jak antygeny (obce białka) przez komórki
- Szlak parakomórkowy – reguluje ruch małych cząsteczek oraz jonów. Zapobiega przechodzeniu niestrawionych białek pokarmowych i obcych białek
To właśnie szlak parakomórkowy regulowany przez połączenia ścisłe, które są zaburzone w w nieszczelnym jelicie.[1]
Markery laboratoryjne w diagnostyce jelita przesiąkliwego
W diagnostyce zespołu przesiąkliwego jelita wykorzystywane są następujące badania laboratoryjne
- Zonulina w kale
- Zonulina we krwi
- Test laktuloza/ mannitol w moczu
Stężenie zonuliny czy warto badać?
Po analizie wielu badań bardziej skłaniam się ku temu aby nie oceniać poziomu zonuliny w podejrzeniu zespołu jelita przesiąkliwego. Z kilku powodów [2]:
- Podwyższone stężenie zonuliny może wskazywać na fizjologiczną odpowiedź i jest efektem utrzymania homeostazy bariery jelitowej. Zatem wysoki poziom tego markera nie zawsze jest jednoznaczny z występowaniem choroby.
- 50 różnych białek uczestniczy w regulacji przepuszczalności nabłonka jelitowego. Dużą ostrożność należy zachować w ocenie uszkodzenia bariery jelita cienkiego na podstawie tylko jednego białka- zonuliny
- Zonulina nie jest odpowiednim markerem, który pokazywałby skuteczność wdrożonych działań w zmniejszeniu przepuszczalności śluzówki jelita. Badania pokazują, że poprawa objawów u osób z problemami jelitowymi nie wiązała się ze równoczesnymi zmianami w poziomach zonuliny.
Zonulina we krwi vs zonulina w kale
Zanim omówimy w jakim przypadku należy badać nasz wskaźnik we krwi, a w jakim w kale warto parę słów napisać na temat samej produkcji zonuliny w naszym organizmie.
Białko to wytwarzane jest nie tylko przez enterocyty czyli komórki nabłonka w jelicie cienkim, ale również w innych narządach z poza układu pokarmowego takich jak: płuca, nerki, serca, wątroba czy tkanka tłuszczowa.
Podwyższony poziom zonuliny we krwi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2, insulinooporności, nadciśnienia tętniczego, nadwagi, otyłości. Zatem zdecydowanie lepiej będzie korelował z problemami metabolicznymi niż gastroenterologicznymi.[3],[4]
W ocenie zaburzeń gastroenterologicznych powinniśmy wykonać badanie zonuliny w kale. Jej podwyższone stężenie będzie wskazywało na uszkodzenie bariery jelitowej, ponieważ w stolcu znajdziemy zonulinę wytwarzaną jedynie przez enterocyty, a nie przez wszystkie z możliwych tkanek jak ma to miejsce w przypadku próbki krwi.
Test laktuloza/mannitol w moczu
Zwany również testem podwójnego cukru, polega na przyjęciu laktulozy i mannitolu, a następnie oznaczenie ich poziomu w moczu.
Mannitol jest małą cząsteczką cukru, która bez problemu wchłania się w świetle jelita, laktuloza ze względu na większe rozmiary, w prawidłowo funkcjonującej barierze jelitowej nie przenika do krwi i pozostaje usunięta drogą przewodu pokarmowego. Wysokie poziomy laktulozy w moczu wskazują na zwiększenie przepuszczalności nabłonka jelita cienkiego.
Jeden z przeglądów systematycznych wykazał, że stosunek latuloza/ mannitol jest znacznie wyższy u osób chorych niż w grupie kontrolnej (osoby zdrowe). Zauważono również, że pacjenci z aktywną lub nieleczoną chorobą odznaczali się wyższą wartością stosunku L/M. Wnioski płynące z tego badania są następujące:
Po pierwsze test laktuloza/ mannitol pozwala stwierdzić zwiększoną przepuszczalność bariery jelitowej po drugie dodatnio koreluje ze stopniem jej nasilenia. Jednak badanie to ma kilka wad, które niestety na dzień dzisiejszy nie nadaje się do powszechnego stosowania w diagnostyce tzw „cieknącego jelita”[6],[7],[8]
- brak standaryzacji, punktów odcięcia, czyli przy jakim stosunku uznajemy obecność przesiąkliwego jelita
- obecność przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim (SIBO) może wpływa na wyniki badania. Bakterie obecne w jelicie fermentują laktulozę zmniejszając jej poziom w moczu, fałszując tym samym wynik badania.
- Czas zbierania próbki moczu nie został dokładnie ustalony
Podsumowanie
- Do oceny rozszczelnienia jelita warto wybrać wskaźnik, który oprócz identyfikacji problemu będzie również korelował z stopniem jego nasilenia. Pozwoli to ocenić czy włączenie działań mających na celu poprawę integralności bariery jelitowej przynosi pozytywne rezultaty.
- Kryterium to spełnia test laktuloza/ mannitol, jednak ze względu na problem w standaryzacji w dalszym ciągu nie znajduje zastosowania diagnostycznego
- Zonulina nie jest idealnym markerem, ponieważ jej podwyższone stężenie może być fizjologiczną odpowiedzią organizmu w zakresie utrzymania homeostazy bariery jelitowej. Poza tym nie jest jednym białkiem biorącym udział w regulacji przepuszczalności.
- W problemach gastroenetrologicznych wykonaj badanie poziomu zonuliny w kale
- Zdecydowanie lepszym wskaźnikiem jest kalprotektyna , która informuje nas o stanie zapalnym w jelicie. Obecność stanów zapalnych jest praktycznie równoznaczna ze zwiększeniem szczelin międzykomórkowych nabłonka jelitowego