TSH jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową, który pobudza tarczycę do produkcji dwóch hormonów: tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Oznaczenie poziomu TSH jest niezbędne do tego aby lekarz mógł stwierdzić zaburzenia funkcji tarczycy. Niski poziom TSH we krwi wskazuje na nadczynność tarczycy, z kolei wysoki na niedoczynność. Kiedy spojrzymy na normy laboratoryjne dla tyreotropiny widzimy, że jej zakres jest stosunkowo szeroki. Nasuwa się zatem pytanie, czy norma laboratoryjna jest równoznaczna z normą funkcjonalną? Ostatecznie jakie powinno być prawidłowe stężenie TSH?
Spis Treści
Norma laboratoryjna vs Norma funkcjonalna w badaniu poziomu TSH
TSH – normy
Norma laboratoryjna jest to wartości referencyjne, które świadczą o prawdopodobnym braku choroby. Według niej norma dla TSH wynosi 0,40 do 4,50 mU/l. Wartości mogą się różnić w zależności od laboratorium.
Norma funkcjonalna to wartość, przy której nie zauważamy występowania objawów choroby tarczycy. W tym przypadku oszacowanie wartości TSH jest trudne.
Stężenie TSH w niedoczynność lub nadczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy dzielimy na
- subkliniczną- podczas której obserwujemy podwyższone TSH, natomiast stężenie hormonów tarczycy fT3 i fT4 pozostają w granicach normy
- pierwotną – w tym przypadku również obserwujemy wysoki poziom TSH ale fT3 i fT4 są już obniżone.
Nadczynność tarczycy dzielimy na:
- subkliniczną- charakteryzuje się niskim TSH we krwi, natomiast fT3 i fT4 są w normie
- pierwotną – TSH jest obniżone przy równocześnie występującym nadmiarze hormonów tarczycy (fT3, fT4)
Objawy niedoczynności tarczycy
Wysokie stężenie TSH sugeruje zazwyczaj niedoczynność tarczycy. Niedoczynność gruczołu tarczowego, której najczęściej występującą formą jest choroba Hashimoto, manifestuje się w różny sposób. Identyfikacja tego stanu jest możliwa dzięki oznaczeniu stężenia TSH[1]
- Zaburzenia nastroju, labilność emocjonalna, stany depresyjne
- Przewlekłe zmęczenie
- Zaburzenia pracy serca, niski puls, niskie ciśnienie tętnicze
- Zaparcia
- Sucha skóra, kruche i łamliwe paznokcie, wypadanie włosów
- Nieregularna miesiączka, problemy z płodnością
- Zaburzenia funkcji kognitywnych: trudności w skupieniu uwagi, koncentracji, zapamiętywania
- Nietolerancja zimna, zwiększone odczuwanie chłodu, obniżona potliwość
- Zaburzenia snu
- Przyrost masy ciała
Choroby tarczycy mogą obejmować następujące problemy:
- infekcje tarczycy
- nowotwory tarczycy
- atroficzne zapalenie tarczycy
- przejściowe zapalenie tarczycy
Badania laboratoryjne wskazujące na niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy na wczesnych etapach może być niewykrywalna podczas samego oznaczenia TSH. Istnieją jednak pewne markery laboratoryjne, których podwyższone wartości mogą świadczyć o rozwijających się zaburzeniach czynności tarczycy. Należą do nich:
- Wysoki poziom cholesterolu całkowitego oraz lipoproteiny LDL
- Hiponatremia, niski poziom sodu we krwi
- Podwyższony poziom homocysteiny
Badania tarczycy- co oznaczać/ badać?
Poniżej zostały wypisane najważniejsze badania wykorzystywane w diagnostyce chorób tarczycy
- TSH jest jednym z podstawowych badań wykrywających zaburzenia czynności tarczycy. Warto w tym miejscu wspomnieć, że jest to hormon produkowany przez przysadkę mózgową.
- FT3, FT4- wolne hormony tarczycy
- USG tarczycy (szczególnie przy podejrzeniu Hashimoto, czyli autoimmunologicznego zapalenia tarczycy)
- anty TPO i anty TG ( przeciwciała przeciw tarczycy)
Zanim zaczniesz diagnostykę tarczycy, zobacz jak powinno wyglądać prawidłowe przygotowanie do badania TSH
Jaki powinien być prawidłowy wynik TSH dla osób dorosłych?
Jest to niezwykle trudne pytanie. Oznaczenie poziomu TSH jest pierwszym krokiem w diagnostyce laboratoryjnej ze względu na stosunkową dużą czułość w wykrywaniu zaburzeń funkcjonowaniu tarczycy. Jednak interpretacja uzyskanych wyników nastręcza wielu problemów głównie za sprawą szerokiego zakresu referencyjnego. Coraz częściej postuluje się, aby w interpretacji wyników brać pod uwagę występowanie ewentualnych objawów związanych z niedoczynnością niż kierować się jedynie samym wynikiem badania TSH.[2]
Na przestrzeni kilku lat naukowcy podjęli próby dokładniejszego określenia prawidłowego poziomu TSH w odniesieniu do występujących objawów oraz zwiększonego ryzyka chorób układu krążenia, które towarzyszą zaburzeniom pracy tarczycy. Oto wyniki kilku badań
TSH- norma dla prawidłowego funkcjonowania układu krążenia
Przeprowadzono badanie na 9020 osobach w celu ustalenia związku pomiędzy wartością TSH a śmiertelnością. Zauważono, że osoby posiadające stężenie hormonu tyreotropowego w górnej granicy normy 1,95-5,6 mU/l , jak również w dolnej granicy normy 0,34-1,19mU/l odznaczają się większym ryzykiem chorób układu krążenia oraz związaną z nimi śmiertelnością . Według badaczy optymalne wydzielanie hormonu to wartość przypadająca na środek normy: 1,2-1,95 mU/l. [3]
TSH- norma w kontekście zdrowia psychicznego
Według badania z 2017 opublikowanym na łamach czasopisma „Psychiatry” określono stężenie TSH wynoszące 2,5 mU/l jako optymalny punkt odcięcia do przewidywania objawów depresji u pacjentów z niedoczynnością tarczycy. Warto w tym miejscu podkreślić, że wysokie stężenie TSH wskazujące na niedoczynność tarczycy manifestuje się w podobny sposób co depresja.[4]
TSH- norma dla prawidłowego funkcjonowania układu kostnego
Według badania przeprowadzonego na kobietach w wieku po menopauzalnym leczonych syntetycznym hormonem tarczycy poziom TSH< 1 mU/l był związany ze zmniejszoną gęstością kości i zwiększonym ryzykiem złamań kręgów.[5]
Stała kontrola TSH pozwala ocenić potencjalne ryzyko rozwoju osteoporozy.
TSH- norma dla osób z ryzykiem rozwoju chorób autoimmunologicznych
Trudno w tym kontekście mówić o normie, ale warto wiedzieć że przy TSH powyżej 2,5mU/l zwiększa się częstość występowania przeciwciał anty TPO i anty TG. Jeśli mamy obciążony wywiad rodziny w kierunku chorób autoimmunologicznych warto przesiewowo badać miano przeciwciał tarczycowych, jako wczesnego predykatora rozwoju niedoczynności tarczycy. [6]
Jakie powinno być prawidłowe stężenie TSH dla ogółu populacji?
Biorąc pod uwagę, że około 95% zdrowych osób utrzymuje TSH poniżej 2,5mU/l, a ryzyko rozwoju niedoczynności jest najniższe przy TSH 1-1,9mU/l, można założyć, że optymalny zakres normy TSH wynosi 1-2mU/l. Jednak w dalszym ciągu bez odpowiedzi pozostają pytania [7]
- czy obniżyć poziom TSH kiedy jego wartość przekroczy 2mU/l?
- czy w takiej sytuacji ma znaczenie poziom T3 i T4?
- kiedy właściwe należy zacząć leczenie niedoczynności tarczycy (przy jakiej wartości TSH)?
Jakie powinno być prawidłowe stężenie TSH w ciąży?
Kobiety w ciąży mają rutynowo badany poziom tyreotropiny. Zmiany w stężeniu TSH obserwuje się w poszczególnych trymestrach ciąży.
Według American Thyroid Association poziom TSH dla kobiet powinna być niższa niż 1,2mIu/l
Czy wynik mieszczący się w normie oznacza brak choroby?
Okazuje się , że nie. W 2018 roku przeprowadzono metaanalizę 21 badań z randomizacją, w której badano wpływ leczenia hormonem tarczycy na poziom hormonu tyreotropowego (TSH) oraz objawy związane z niedoczynnością. Wyniki badania zaskakują. Okazuje się, że grupa osób przyjmujących lewotyroksynę (syntetyczny hormon tarczycy) zmniejszyła stężenie TSH 0,5-3,7 mU/l w porównaniu do placebo 4,6-14,7mU/l. Jednak zmianom w stężeniu hormonu nie towarzyszyła ogólna poprawa jakości życia jak również redukcja objawów związanych z dysfunkcją tarczycy. To dobitny przykład, że norma laboratoryjna nie zawsze pokrywa się z normą funkcjonalną.[8]
Kolejne badanie zostało przeprowadzone na 1333 uczestnikach, u których poziom tyreotropiny (TSH) mieścił się w zakresie referencyjnym tj 2,5-4,5mU/l. Mimo to zaobserwowano u nich następujące problemy:
- wyższe BMI
- Zwiększone stężenie trójglicerydów na czczo
- 1,7 razy większe ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego
Co ciekawe stosunek FT3/FT4 jest dodatnio związany z ryzykiem wystąpienia zespołu metabolicznego, w tym insulinooporności. Duże badanie, przeprowadzone na liczbie 132 346 uczestników wykazało, że stosunek FT3/FT4 ma większą moc predykcyjną dla zespołu metabolicznego niż samo TSH zarówno w przypadku kobiet jak i mężczyzn. [9]
Podsumowanie:
Zatem czy wynik mieszczący w normie można uznać za prawidłowy na podstawie przytoczonych badań? Określenia wysokie stężenie TSH/ niskie stężenie TSH mogą być bardzo mylące.
- Jego wartość zależy bowiem od wielu czynników m.in: wieku, płci, stanu fizjologicznego oraz chorób współtowarzyszących.
- Należy pamiętać, że uwalnianie TSH przez przysadkę jest mechanizmem sprzężenia zwrotnego ujemnego, na który ma wpływ kilka czynników zewnętrznych takich jak: infekcje, przyjmowane leki, itp.
- Biorąc pod uwagę, że około 95% zdrowych osób utrzymuje TSH poniżej 2,5mU/l, a ryzyko rozwoju niedoczynności jest najniższe przy TSH 1-1,9mU/l, można założyć, że optymalny zakres normy TSH wynosi 1-2mU/l.